Największa społeczność indianska Wayuu ma dla mnie szczególny urok, ponieważ im więcej wiem o jej zwyczajach i tradycjach, tym bardziej mnie zaskakuje. Nieodłączna duma Wayuú oraz konsekwencja przekazywania kultury z pokolenia na pokolanie z ojca na syna pozwoliło jej przetrwać aż do dzisiaj. Podczas moich podróży do La Guajira udało mi sie lepiej poznać zwyczaje i rytuały Wayuu.
Matriarchat i poligamia
We współczesnym świecie niemal wszedzie rządzą mężczyźni. Jednak wyjątkiem od reguły jest napewno społecznosć Wayuu w której to kobieta sprawuje najważniejsze funkcje i jest głową rodziny.
Matriarchat zatem to władza kobiet w społeczeństwie, religii oraz gospodarce. Kobiety Wayuu są niezykle odpowiedzialne, to one podejmują najważniejsze decyzje i rozporzadzają majatkiem. Kiedy na świecie pojawiają sie dzieci dziedziczą one nazwisko rodowe matki, a osobą odpowiedzialną za ich formację jest osoba od strony matki. Mężczyźni natomiast trudnią się handlem,po ich stronie stoi również zadanie wybrania przedstawiciela, który bedzie odpowiedzialny za komunikowanie się z duchami i rozwiązywanie problemów i chorób.
Ponadto w kulturze Wayuu do dziś dozwolona jest poligamia, co oznacza, że mężczyzna może mieć kilka żon! Kiedy mężczyzna postanawia się ożenić, spotyka się z ojcem panny młodej, aby uzgodnić godziwą wymianę kobiety za dużą liczbę kóz, krów i biżuterii.
Encierro czyli czas Izolacji
Jest to tradycyjny w tej kulturze rytuał przejścia, zwiazany z okresem dojrzewania, dzięki któremu dziewczyna staje się w pełni kobietą Wayuu zwaną Majayut . Wraz z pojawieniem się pierwszej miesiączki ,młoda kobieta może być przygotowana na przyjęcie roli w społeczności i zawarcie małżeństwa. W tym celu zostaje umieszczona w specjalnie wybudowanym na ta okazje domku , który jest oddzielony od reszty gospodarstwa białym prześcieradłem lub przegrodą, gdzie będzie odseparowana od reszty swiata i będzie miała ograniczony kontakt z mieszkańcami ponieważ tradycja zabrania jej bycia widzianą przez reszte społeczeństwa a szczególnie przez mężczyznę.
W ciągu pierwszych 3 dni izolacji dziewczyna pozostajie w hamaku, patrząc w sufit, aby pozbyć się wszelkiego zła z dzieciństa. Musi w nim leżec spokojnie i nieruchomo, jest również myta 3 razy w ciągu dnia, gdzie pierwsza kąpiel otrzymuje we wczesnych godzinach rannych, ponieważ uważa się, że chłód świtu pomaga usunąć zanieczyszczenia i złe myśli.
Zarówno babcia jak i matka są odpowiedzialne za opiekę nad młodą kobietą. To po ich stronie spoczywa obowiazek nauki o wartościach, kulturze i pracach domowych, takich jak tkactwo oraz umiejętności mediacji w konfliktach rodzinnych. W tym czasie dziewczyna nabiera doswiadczenia jak utkać swoj pierwszy hamak zwany chinchorro czy mochile. Proces izolacji może trwać od 1 roku (12 księżyców) do 5 lat.
Po tym czasie ojciec zostaje poinformowany o odejściu swojej córki a po jego stronie stoi obowiazek przygotowania uroczystości, podczas której mloda kobieta zostanie przedstawiona jako Majayut swojemu przyszłemu mężowi. Dziewczyna wybiera sie w tym czasie na zakupy po nowe sukienki i akcesoria, ponieważ te z dzieciństwa, nie będą już jej potrzebne. Oprócz najbliższej rodziny młodzi przyjaciele i inni kandydaci którzy są zainteresowani kobieta, mogą składać swoje oferty babci lub matce. Tutaj przygotowują Friche i tańczą Yonnę czyli tzw. „taniec wiatru”, przedstawiany zawsze przez mężczyznę i kobietę. Dziewczyna przyodziana jest w czerwona pelerynę która pod wpływem kroków tancerki powiewa “na wietrze”. Drugim tańcem jest Majayura który wykonuje młoda dziewczyna, która właśnie staje się kobietą lub ma wyjść za mąż. Taniec ten jest bardzo widowiskowy gdyż dziewczyna porusza stopami bardzo szybko , a zadaniem chlopaka jest cofnięcie się przed dziewczyną do tyłu. Taniec trwa tak długo, dopóki partner się nie przewróci, nie mając już gdzie uciec.
Ślub
Jest to bardzo ważny moment w życiu Wayuú. Po tym, jak młoda kobieta zwana Majayut pokonała czas izolacji czyli tzw. El Encierro, jest w pełni gotowa do zawarcia małżeństwa. Zgodnie z miejscową mitologią tego ludu, Maleiwa (bóg stwórca) ustanowił prawo do płatności, aby ojciec odzyskał to, co zapłacił za matkę swojej córki w przeszłości.
Młody mężczyzna udaje się po swoja wybranke do rodziny od strony matki oferujac swoje dary. Przyjęcie prezentu oznacza akceptację pana młodego i uzgodnienie płatności która będzie zależała od kondycji ekonomicznej rodziny pana młodego. W przypadku, gdy kobieta nie wypełnia swoich obowiązków lub jest niewierna, mąż może zażądać zwrotu ofiarowanej sumy lub dodatkowego odszkodowania.
Ceremonia składa się z wielkiej imprezy, na której rodziny pary dokonują wymiany darów. W ten sposób zostaje zawarty sojusz lub porozumienie między obiema stronami. Na weselu nie brakuje jedzenia i napojów.Im rodzina bogatsza, tym bardzej zastawne jest przyjecie dla młodej pary.
Po ślubie wybiera się dla młodych miejsce zamieszkania, które jest zazwyczaj blisko swoich rodzin.
Dwukrotny pogrzeb
Ludzie Wayuu należą do społeczności bardzo uduchowionych i głęboko wierzą,że ich życie nie kończy się wraz z nadejściem śmierci lecz trwa nadal.
Jepira to sanktuarium zmarłych w Cabo de la Vela. W obyczajach Wayuu ludzie umierają dwa razy, pierwszy to ziemska śmierć, kiedy dusza oddziela się od ciała i idzie do Jepiry. Wiadomość o śmierci dociera do krewnych i przyjaciół ustnie. Kobiety obmywają zmarłego z wielką starannością i ubierają w swoje najlepsze ubrania i klejnoty, a następnie owijają ciało w tkaninę zwaną Shehi i umieszczają w hamaku w centrum rancza, gdzie przebywa od 3 do 5 dni. W tym czasie członkowie rodziny opłakują zmarłego, który nie może być sam w żadnym momencie. Jeśli to konieczne, ciało jest pokryte świeżą skórą wołową, aby uniknąć parowania (ze wzgledu na wysokie temperatury panujace w tym regionie)
Po upływie nie krótszym niż 7 lat zmarły objawia się we śnie rodzinie ze strony matki, sugerujac że nadszedł czas na drugi pochówek. W tym przypadku głowa rodziny przygotowuje kozę do przyjęcia gości. Przez kolejne 5 dni odbywa się czuwanie po czym kobieta ze strony matki zmarłego przeprowadza ekshumacje z wielką starannością przenosząc kości zmarłego do glinianego garnka, który jest zabierany z powrotem do domu . W końcu szczątki zostają zabrane na cmentarz i ustawione w innym miejscu.
Wayuú ma kulturę bardzo bogatą w tradycje z rytualnym znaczeniem. Fascynujące jest to, że Guajira to nie tylko pustynia i piękne dzikie plaże ale także możliwość zanurzenia się w morzu jej bogactwa kulturowego.
